ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ


§1.11. Το κατηγορούμενο είναι συνήθως, όπως και στα νέα ελληνικά, ένα επίθετο ή ουσιαστικό που μέσω ενός συνδετικού ρήματος αποδίδει κάποιο χαρακτηριστικό στο υποκείμενο.
ΛΥΣ 13.43 οὗτος ἁπάντων αἴτιός ἐστιν || αυτός είναι υπεύθυνος για όλα.
ΛΥΣ 28.1 τὰ μὲν κατηγορημένα οὕτως ἐστὶ πολλὰ καὶ δεινά οι κατηγορίες είναι τόσο πολλές και φοβερές.
ΘΟΥΚ 1.24.1 Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις || η Επίδαμνος είναι πόλη.
ΞΕΝ Απομν 1.2.62 τούτοις θάνατός ἐστιν ἡ ζημία η ποινή γι' αυτούς είναι ο θάνατος.
§1.12. Ως κατηγορούμενο όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν και όροι που ισοδυναμούν με επίθετο ή ουσιαστικό, όπως:
• Αντωνυμίες:
ΞΕΝ Ελλ 2.3.37 ὅστις μέντοι ὁ ταῦτα πράττων ἐστὶν οἶμαι ἂν ὑμᾶς κάλλιστα κρίνειν || νομίζω όμως πως εσείς θα μπορούσατε να κρίνετε καλύτερα απ' όλους ποιος είναι αυτός που τα κάνει αυτά.
ΞΕΝ ΚΠαιδ 5.1.8 εἰ τοιαύτη ἐστὶν (ἡ γυνὴ) οἵαν σὺ λέγεις || αν η γυναίκα είναι τέτοια που εσύ λες.

• Ονοματική πρόταση:
ΔΗΜ 9.47 ὡς ἄρ' οὔπω Φίλιππός ἐστιν οἷοί ποτ' ἦσαν Λακεδαιμόνιοι || ότι τάχα ο Φίλιππος δεν είναι ακόμα τόσο δυνατός όσο ήταν κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι.

§1.13. Συμφωνία του υποκειμένου με το κατηγορούμενο. Το κατηγορούμενο, αν είναι επίθετο συμφωνεί με το υποκείμενο στο γένος, τον αριθμό και την πτώση· αν είναι ουσιαστικό, τότε η συμφωνία του με το υποκείμενο περιορίζεται αναγκαστικά μόνο στον αριθμό και την πτώση, και μόνο τυχαία μπορεί να είναι η συμφωνία τους ως προς το γένος.

ΞΕΝ Απομν 4.4.13 ὁ μὲν ἄρα νόμιμος δίκαιός ἐστιν || όποιος επομένως τηρεί τους νόμους είναι δίκαιος.
ΔΗΜ 25.16 πᾶς ἐστι νόμος εὕρημα μὲν καὶ δῶρον θεῶν || κάθε νόμος είναι εύρημα και δώρο των θεών.
Σε αρκετές περιπτώσεις όμως, όταν το υποκείμενο είναι μια αφηρημένη ή γενική έννοια, το κατηγορούμενο βρίσκεται σε ουδέτερο γένος ενικού αριθμού, ανεξάρτητα από το γένος του υποκειμένου.
ΛΥΣ 19.5 πάντων δεινότατόν ἐστι διαβολή || η συκοφαντία είναι το πιο φοβερό απ' όλα.
ΔΗΜ 25.15 ἡ μὲν φύσις ἐστὶν ἄτακτον || η φύση είναι κάτι το απείθαρχο.
Στις περιπτώσεις αυτές εννοείται κανονικά ως κατηγορούμενο κάποιο ουσιαστικό: πρᾶγμα, χρῆμα, κτῆμα ή η αόριστη αντωνυμία τι, όπως φαίνεται από τις φράσεις στις οποίες το κανονικό κατηγορούμενο δεν έχει παραλειφθεί.
ΞΕΝ Ελλ 7.1.32 οὕτω κοινόν τι ἄρα χαρᾷ καὶ λύπῃ δάκρυά ἐστιν || τα δάκρυα λοιπόν είναι κάτι το τόσο κοινό στη χαρά και στη λύπη.
ΞΕΝ Απομν 1.5.1 ἐγκράτεια καλόν τε κἀγαθὸν ἀνδρὶ κτῆμά ἐστιν || η εγκράτεια είναι απόκτημα για τον ολοκληρωμένο άνδρα.
§1.14. Γενική κατηγορηματική. Πολλές φορές στη θέση ενός κατηγορουμένου που εκφέρεται σε όμοια πτώση με το υποκείμενο βρίσκουμε τη γενική ενός ουσιαστικού η οποία έχει επίσης κατηγορηματική λειτουργία, π.χ. η ομοιόπτωτη εκφορά ἡ οἰκία ἐστὶ πατρική, μπορεί να αντικατασταθεί από την ετερόπτωτη ἡ οἰκία ἐστὶ τοῦ πατρός, όπως συμβαίνει και στα νέα ελληνικά. Η γενική αυτή που έχει θέση κατηγορουμένου ονομάζεται γενική κατηγορηματική και μπορεί να δηλώνει:
(α) τον κάτοχο ενός πράγματος ή μιας ιδιότητας (γενική κατηγορηματική κτητική)
ΔΗΜ 15.26 (Χαλκηδών), ἣ βασιλέως μέν ἐστιν || η Χαλκηδόνα, η οποία ανήκει στον Πέρση βασιλιά.
ΛΥΣ 19.62 τῷ γ' ἔργῳ πάλαι <τῆς πόλεως> ταῦτ' ἐστί || στην πραγματικότητα αυτά από παλιά ανήκουν στην πόλη.
ΛΥΣ 33.4 φιλονικεῖν μέν ἐστιν εὖ πραττόντων || οι ανταγωνισμοί είναι γνώρισμα όσων ευημερούν.
ΔΗΜ 20.11 οὐδ' ἐστὶν ὅλως, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦ ἤθους τοῦ ὑμετέρου κύριον ποιῆσαι τοιοῦτον νόμον || δεν είναι καθόλου του χαρακτήρα σας, Αθηναίοι, να επικυρώσετε έναν τέτοιο νόμο.
ΘΟΥΚ 1.69.6 αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων || το παράπονο ενός ανθρώπου αφορά τους φίλους του όταν σφάλλουν, η κατηγορία του όμως αφορά τους εχθρούς του που τον αδίκησαν.
(β) την καταγωγή (γενική κατηγορηματική της καταγωγής)
ΞΕΝ ΚΑναβ 3.2.14 τοιούτων μέν ἐστε προγόνων από τέτοιους προγόνους κατάγεστε.
(γ) το σύνολο, μέρος του οποίου είναι το υποκείμενο (γενική κατηγορηματική διαιρετική)
ΘΟΥΚ 3.70.6 ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί (Πειθίας) || όσο ήταν ακόμη ο Πειθίας μέλος της βουλής.
ΞΕΝ Ελλ 6.3.2 ἦν δὲ τῶν αἱρεθέντων Καλλίας Ἱππονίκου, Αὐτοκλῆς Στρομβιχίδου … || στους εκλεγμένους πρέσβεις ανήκαν ο Καλλίας ο γιός του Ιππόνικου, ο Αυτοκλής, ο γιος του Στρομβιχίδη
(δ) το υλικό από το οποίο έχει κατασκευαστεί κάποιο αντικείμενο (γενική κατηγορηματική της ύλης)
ΗΡΟΔ 1.93.6 ἡ κρηπίς ἐστι λίθων μεγάλων || το θεμέλιο είναι κατασκευασμένο από μεγάλες πέτρες.
(ε) μια ιδιότητα του υποκειμένου (γενική κατηγορηματική της ιδιότητας)
ΔΗΜ 54.22 ὅστις δ' ἐτῶν μέν ἐστιν πλειόνων ἢ πεντήκοντα || όποιος είναι μεγαλύτερος από πενήντα χρονών.
(στ) την αξία ενός πράγματος (γενική κατηγορηματική της αξίας)
ΔΗΜ 21.88 ἀλλὰχιλίων ἡ δίκη μόνον ἦν δραχμῶν όμως το πρόστιμο ήταν μόνο χιλίων δραχμών.

§1.15. Επιρρηματικό κατηγορούμενο. Εκτός από τα συνδετικά, και άλλα ρήματα, κυρίως όσα σημαίνουν κίνηση μπορούν να δεχθούν στο υποκείμενό τους κατηγορούμενο, το οποίο είναι συνήθως επίθετο και δηλώνει κάποια επιρρηματική σχέση: τόπο, χρόνο, τρόπο, σειρά, σκοπό κλπ., γι' αυτό ονομάζεται επιρρηματικό κατηγορούμενο και μπορεί να μεταφράζεται με επίρρημα ή εμπρόθετο προσδιορισμό.

ΞΕΝ ΚΑναβ 7.6.25 ὑπαίθριοι δ' ἔξω ἐστρατοπεδεύετε || στρατοπεδεύατε έξω στο ύπαιθρο.
ΞΕΝ Ελλ 2.1.30 (Θεόπομπος) ἀφικόμενος τριταῖος ἀπήγγειλε (τὰ γεγονότα) || ο Θεόπομπος αφού έφτασε μετά από τρεις μέρες ανακοίνωσε όσα είχαν συμβεί.
ΞΕΝ ΚΑναβ 2.1.16 ἐγώ σε, ὦ Φαλῖνε, ἄσμενος ἑόρακα || εγώ, Φαλίνε, με χαρά σε είδα.
ΞΕΝ Ελλ 6.3.3 πρῶτος ἔλεξεν αὐτῶν Καλλίας ὁ δᾳδοῦχος || πρώτος από τους πρέσβεις πήρε τον λόγο ο Καλλίας ο δαδούχος.
ΘΟΥΚ 1.53.4 Κερκυραίοις δὲ τοῖσδε ξυμμάχοις οὖσι βοηθοὶ ἤλθομεν || ήρθαμε για να βοηθήσουμε του Κερκυραίους αυτούς εδώ που είναι σύμμαχοί μας.

§1.16. Προληπτικό κατηγορούμενο ή του αποτελέσματος. Τα ρήματα που σημαίνουν εξέλιξη, όπως αὔξομαι, αὐξάνομαι, αἴρομαι (υψώνομαι), τρέφομαι, πνέω, ῥέω κ.τ.ό. δέχονται κατηγορούμενο το οποίο αποδίδει στο υποκείμενό τους μιαν ιδιότητα την οποία δεν έχει ακόμη, αλλά θα είναι το τελικό αποτέλεσμα της εξέλιξης που δηλώνει το ρήμα.

ΘΟΥΚ 2.75.6 ᾔρετο δὲ τὸ ὕψος τοῦ τείχους μέγα || το ύψος του τείχους ανέβαινε και γινόταν μεγάλο (μεγάλωνε το τείχος σε ύψος).
ΔΗΜ 2.5 πάντα διεξελήλυθεν (Φίλιππος) οἷς πρότερον παρακρουόμενος μέγας ηὐξήθη || ο Φίλιππος χρησιμοποίησε όλα τα μέσα, με τα οποία εξαπατώντας έφτασε σε μεγάλη ακμή κατά το παρελθόν.
ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.2.3 τὸ Κύρου ὄνομα μέγιστον ηὔξητο || η φήμη του Κύρου έφτασε στο ύψιστο σημείο της.
ΠΛ Πρωτ 327b ἀλλὰ ὅτου ἔτυχεν ὁ ὑὸς εὐφυέστατος γενόμενος εἰς αὔλησιν, οὗτος ἂν ἐλλόγιμος ηὐξήθη || αλλά όποιου ο γιος έτυχε να γεννηθεί εξαιρετικά προικισμένος για αυλητής, αυτός θα διακρινόταν και θα γινόταν φημισμένος.

Οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί είναι ονόματα που προσδιορίζουν άλλα ονόματα, ενώ το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η συμφωνία ως προς την πτώση ανάμεσα στον προσδιορισμό και το προσδιοριζόμενο (σε αντίθεση με τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς στους οποίους δεν υπάρχει συμφωνία στην πτώση· γι' αυτούς βλ. §2.16. κ.εξ.). Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: επιθετικός και κατηγορηματικός προσδιορισμός, παράθεση και επεξήγηση. Ο επιθετικός και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός είναι συνήθως επίθετα που προσδιορίζουν ουσιαστικά, ενώ η παράθεση και η επεξήγηση ουσιαστικά που προσδιορίζουν άλλα ουσιαστικά. Ο επιθετικός προσδιορισμός διακρίνεται από τον κατηγορηματικό από το γεγονός ότι ο πρώτος δηλώνει κάποιο μόνιμο χαρακτηριστικό του ουσιαστικού που προσδιορίζει, ενώ ο δεύτερος του προσδίδει μια παροδική ιδιότητα. Με την παράθεση επιτελείται η ένταξη του προσδιοριζόμενου ουσιαστικού σε μια γενικότερη εννοιολογική κατηγορία, ενώ με την επεξήγηση το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό εξειδικεύεται. Κατά συνέπεια, τα τέσσερα είδη ομοιόπτωτων προδιορισμών διακρίνονται μεταξύ τους με κριτήριο τρεις βασικές αντιθέσεις επίθετο + ουσιαστικό / ουσιαστικό +ουσιαστικό, μόνιμο / παροδικό, γενίκευση / εξειδίκευση.

§2.12. Επιθετικός προσδιορισμός. Ο επιθετικός προσδιορισμός, όπως δηλώνει και το όνομά του, είναι επίθετο που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό, δηλώνει μια μόνιμη ιδιότητα του προσδιοριζόμενου και συμφωνεί μαζί του στο γένος, τον αριθμό και την πτώση.

ΠΛ Αλκ2 141e εὐδαίμων ἀνήρ || ευτυχισμένος άνθρωπος.

ΠΛ Πρωτ 342e δεινὸς ἀκοντιστής || ικανός ακοντιστής.

ΠΛ Τιμ 25a θαυμαστὴ δύναμις || εξαιρετική δύναμη.

ΞΕΝ Αγ 1.6 ναυτικὸν καὶ πεζὸν στράτευμα || ναυτικό και πεζικό στράτευμα.

ΘΟΥΚ 3.74.3 ἡ Κορινθία ναῦς || το κορινθιακό πλοίο.

ΞΕΝ ΚΑναβ 6.5.26 οἱ Ἕλληνες πελτασταί || οι Έλληνες ελαφρά οπλισμένοι.

ΛΥΣ 2.79 οὐδ' ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον || χωρίς να περιμένουν τον φυσικό θάνατο.

ΛΥΣ 2.81 ὅμως δ' ἀνάγκη τοῖς ἀρχαίοις ἔθεσι χρῆσθαι || όμως είναι ανάγκη να ακολουθήσουμε τις αρχαίες παραδόσεις.

ΛΥΣ 13.45 πολλῆς ἔτι θεραπείας δεομένους || που έχουν ανάγκη ακόμα πολλή φροντίδα.

Εκτός από τα επίθετα, ως επιθετικοί προσδιορισμοί μπορούν να χρησιμοποιούνται:

(α) οποιοδήποτε μέρος του λόγου διαθέτει τα χαρακτηριστικά του επιθέτου, όπως επιθετικές μετοχές, αντωνυμίες και αριθμητικά.

ΔΗΜ 60.1 τὸν νομιζόμενον λόγον εἰπεῖν || να εκφωνήσω τον καθιερωμένο λόγο.

ΞΕΝ Ελλ 6.4.19 ἔπεμψαν εἰς Ἀθήνας ἄγγελον ἐστεφανωμένον || έστειλαν στην Αθήνα έναν αγγελιαφόρο στεφανωμένο.

ΙΣΟΚΡ 10.50 ἀπηλλάχθαι τῶν παρόντων κακῶν || να απαλλαγούν από τις παρούσες συμφορές.

ΛΥΣ 19.57 ὁ ἐμὸς πατήρ || ο πατέρας μου.

ΠΛ Γοργ 457a ὁ αὐτὸς λόγος || ο ίδιος λόγος.

ΔΗΜ 21.85 πεντήκοντα δραχμὰς αὐτοῖς ἐδίδου τους έδινε πενήντα δραχμές.

ΘΟΥΚ 2.20.4 τρισχίλιοι ὁπλῖται || τρεις χιλιάδες οπλίτες.

(β) γενική πτώση ουσιαστικού, επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο.

ΘΟΥΚ 6.8.1 οἱ τῶν Ἀθηναίων πρέσβεις || οι Αθηναίοι πρέσβεις.

ΛΥΣ 13.14 τὸ περὶ τὸν Πειραιᾶ τεῖχος || το πειραϊκό τείχος / το τείχος του Πειραιά.

ΞΕΝ Ελλ 7.4.6 τοὺς πλησίον πολεμίους κακῶς ἐποίουν || προκαλούσαν ζημιές στους γειτονικούς τους εχθρούς.

ΘΟΥΚ 4.102.3 πέντε καὶ εἴκοσι σταδίους ἀπέχον ἀπὸ τῆς νῦν πόλεως || που απέχει εικοσιπέντε στάδια από τη σημερινή πόλη.

(γ) ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, επάγγελμα, εθνικότητα, πλάι στα ουσιαστικά ἀνήρ, γυνή, παῖς, ἄνθρωπος κ.ά.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.6.1 πρεσβύτης ἀνήρ || γέρος.

ΞΕΝ Αγ 3.5 μέγα καὶ καλὸν κτῆμα […] ἀνδρὶ δὴ στρατηγῷ τὸ ὅσιόν τε καὶ πιστὸν εἶναι || γιατί σπουδαίο και ωραίο πράγμα για ένα στρατηγό να είναι ευσεβής και αξιόπιστος.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.2.46 ἀνὴρ Πέρσης || Πέρσης.

ΛΥΣ 13.15 ἄνδρες Ἀθηναῖοι || Αθηναίοι.

ΛΥΣ 25.1 ἄνδρες δικασταί || δικαστές.

(δ) κύρια γεωγραφικά ονόματα, όταν συμφωνούν με τον προσδιοριζόμενο όρο στο γένος και τον αριθμό και προτάσσονται με άρθρο.

ΘΟΥΚ 2.19.2 τὸ Θριάσιον πεδίον

ΘΟΥΚ 2.19.2 τὸ Αἰγάλεων ὄρος

ΞΕΝ Αγ 1.30 τὸν Πακτωλὸν ποταμόν

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.4.11 ἐπὶ τὸν Εὐφράτην ποταμόν

§2.13. Κατηγορηματικός προσδιορισμός. Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται το επίθετο ή η μετοχή που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και προσδίδει σ' αυτό μια παροδική ιδιότητα ή επισημαίνει ένα μέρος του προσδιοριζόμενου όρου. Όπως ο επιθετικός, έτσι και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει στο γένος και τον αριθμό, σε αντίθεση όμως με τον επιθετικό προσδιορισμό δεν έχει ποτέ άρθρο· άρθρο διαθέτει το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό. Όπως δηλώνει και το όνομά του, ο συγκεκριμένος προσδιορισμός έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με το κατηγορούμενο, και κυρίως με το επιρρηματικό κατηγορούμενο. Στην πραγματικότητα δεν έχει ουσιαστικές διαφορές, ως προς τη λειτουργία του, από το επιρρηματικό κατηγορούμενο· κατηγορηματικός προσδιορισμός και επιρρηματικό κατηγορούμενο δαφοροποιούνται ενμέρει μόνο ως προς τη θέση τους μέσα στην πρόταση. Συγκεκριμένα, τα επίθετα που λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί μπορούν να προσδιορίσουν οποιοδήποτε ουσιαστικό μέσα στην πρόταση, ενώ το επιρρηματικό κατηγορούμενο αποδίδεται μόνο στο υποκείμενο και το αντικείμενο του ρήματος.

ΞΕΝ Αγ 1.13 Ἀγησίλαος δὲ μάλα φαιδρῷ τῷ προσώπῳ ἀπαγγεῖλαι τῷ Τισσαφέρνει τοὺς πρέσβεις ἐκέλευσεν || ο Αγησίλαος με πρόσωπο πολύ χαρούμενο διέταξε τους πρέσβεις να ανακοινώσουν στον Τισσαφέρνη.

ΞΕΝ Ελλ 4.5.7 ἱππεύς τις προσήλαυνε καὶ μάλα ἰσχυρῶς ἱδρῶντι τῷ ἵππῳ || κάποιος ιππέας πλησίασε καλπάζοντας με μεγάλη ταχύτητα και με το άλογό του λουσμένο στον ιδρώτα.

ΞΕΝ Ελλ 2.1.23 ἅμα τῷ ἡλίῳ ἀνίσχοντι || την ώρα που ανέτελλε ο ήλιος.

Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται συνήθως οι λέξεις: πᾶς, ἅπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, μόνος, αὐτός, ἕκαστος, όταν δεν συνοδεύονται από άρθρο.

ΞΕΝ Ελλ 4.5.5 πάντες δὲ οἱ στρατιῶται […] τὰ ἐπιτήδεια ἐκ τῶν χωρίων ἐλάμβανον || όλοι οι στρατιώτες έπαιρναν από τα χωριά τα απαραίτητα τρόφιμα.

ΔΗΜ 3.13 πᾶσαν ἔβλαπτε τὴν πόλιν || έβλαπτε ολόκληρη την πόλη.

ΔΗΜ 25.15 ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος […] φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται || ολόκληρη η ζωή των ανθρώπων ρυθμίζεται από τη φύση και τους νόμους.

ΘΟΥΚ 2.49.8 κατέσκηπτε γὰρ ἐς αἰδοῖα καὶ ἐς ἄκρας χεῖρας καὶ πόδας || γιατί η αρρώστια πρόσβαλλε και τα γεννητικά όργανα και τις άκρες των χεριών και των ποδιών.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.7.1 περὶ μέσας νύκτας || γύρω στα μεσάνυχτα.

ΘΟΥΚ 3.69.2 δώδεκα μὲν ναυσὶ μόναις παρόντων Ἀθηναίων περὶ Ναύπακτον || ενώ οι Αθηναίοι βρίσκονταν στη Ναύπακτο με δώδεκα πλοία μόνο.

ΞΕΝ Ελλ 3.4.25 γνοὺς δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Περσῶν βασιλεὺς || επειδή κατάλαβε και ο ίδιος ο βασιλιάς των Περσών.

ΘΟΥΚ 6.31.3 τοῦ μὲν δημοσίου δραχμὴν τῆς ἡμέρας τῷ ναύτῃ ἑκάστῳ διδόντος || το δημόσιο έδινε στο κάθε ναύτη μία δραχμή την ημέρα.

Όταν όμως οι παραπάνω λέξεις συνοδεύονται από άρθρο τότε λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί και διαφοροποιούνται ως προς τη σημασία τους.

ΘΟΥΚ 5.26.1 γέγραφε δὲ καὶ ταῦτα ὁ αὐτὸς Θουκυδίδης Ἀθηναῖος || κι αυτά τα συνέγραψε ο ίδιος Θουκυδίδης από την Αθήνα.

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.6.7 οὐδ᾽ ἂν οἱ πάντες ἄνθρωποι δύναιντ᾽ ἂν διελθεῖν || όλου του κόσμου οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να περάσουν από μέσα.

ΠΛ Πρωτ 329e ὥσπερ τὰ τοῦ προσώπου μόρια ἔχει πρὸς τὸ ὅλον πρόσωπον || όπως η σχέση που έχουν τα μόρια του προσώπου με το πρόσωπο στο σύνολό του.

§2.14. Παράθεση. Παράθεση ονομάζεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό, δηλώνοντας ένα βασικό και γνωστό χαρακτηριστικό του. Η παράθεση είναι έννοια γενικότερη από τον όρο που προσδιορίζει και, όπως δηλώνει το όνομά της, ακολουθεί μετά τον προσδιοριζόμενο όρο. Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση.

ΞΕΝ Ελλ 2.4.29 Παυσανίας ὁ βασιλεὺς φθονήσας Λυσάνδρῳ || ο Παυσανίας, ο βασιλιάς, επειδή ένιωσε φθόνο για τον Λύσανδρο.

ΞΕΝ Ελλ 7.1.32 εὐθὺς ἔπεμψεν οἴκαδε ἀγγελοῦντα Δημοτέλη τὸν κήρυκα || αμέσως έστειλε στην πατρίδα τον Δημοτέλη, τον κήρυκα, για να φέρει την είδηση.

ΘΟΥΚ 2.19.2 ἕως ἀφίκοντο ἐς Ἀχαρνάς, χωρίον μέγιστον τῆς Ἀττικῆς ώσπου έφτασαν στις Αχαρνές, που είναι σπουδαιότατη τοποθεσία της Αττικής.

ΘΟΥΚ 3.76.1 ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου || κι αφού αγκυροβόλησαν στα Σύβοτα, που είναι λιμάνι στην αντικρινή στεριά.

Παράθεση μπορούν να δεχθούν και οι αντωνυμίες.

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.7.20 καὶ ἡμεῖς οἱ στρατηγοὶ […] ἠχθόμεθά τε τοῖς γεγενημένοις || κι εμείς, οι στρατηγοί, στενοχωριόμασταν μ' αυτά που είχαν γίνει.

ΘΟΥΚ 1.137.4 Θεμιστοκλῆς ἥκω παρὰ σέ || εγώ ο Θεμιστοκλής έρχομαι σε σένα.

Η παράθεση μπορεί επίσης να προσδιορίζει το περιεχόμενο μιας ολόκληρης πρότασης. Σ' αυτή την περίπτωση, βρίσκεται πριν από την πρόταση που προσδιορίζει και γι' αυτό ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση. Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις λειτουργούν συνήθως οι φράσεις τὸ μέγιστον, τὸ δεινότατον, τὸ λεγόμενον, τὸ τῆς παροιμίας, τοὐναντίον, τεκμήριον κλπ.

ΠΛ Γοργ 447a ἀλλ᾽ ἦ, τὸ λεγόμενον, κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν || αλλά πράγματι, όπως λένε, ερχόμαστε κατόπιν εορτής.

ΑΙΣΧΙΝ 3.161 καὶ τὸ πάντων δεινότατον, ὑμεῖς μὲν τοῦτον οὐ προὔδοτε, […] οὗτος δ᾽ ὑμᾶς νυνὶ προδέδωκεν || και το πιο φοβερό απ' όλα, εσείς μεν δεν προδώσατε αυτόν, αυτός όμως τώρα σας έχει προδώσει.

§2.15. Επεξήγηση. Η επεξήγηση ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός είναι ουσιαστικό που προσδιορίζει άλλο ουσιαστικό, γενικό και αόριστο, και το επεξηγεί εξειδικεύοντας τη σημασία του. Επεξήγηση δέχονται επίσης συχνά και οι δεικτικές αντωνυμίες.

ΞΕΝ ΚΑναβ 4.7.27 τὸν ἡγεμόνα οἱ Ἕλληνες ἀποπέμπουσι δῶρα δόντες […] ἵππον καὶ φιάλην ἀργυρᾶν || οι Έλληνες έδιωξαν τον οδηγό τους, αφού του έδωσαν δώρα, ένα άλογο και ένα ασημένιο αγγείο.

ΘΟΥΚ 4.104.4πέμπουσι […] ἐπὶ τὸν ἕτερον στρατηγὸν τῶν ἐπὶ Θρᾴκης, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου || στέλνουν αγγελιαφόρους στον άλλο στρατηγό της περιφέρειας της Θράκης, τον Θουκυδίδη τον γιο του Ολόρου.

ΠΛ Γοργ 478d τὸ δίκην διδόναι μεγίστου κακοῦ ἀπαλλαγὴ ἦν, πονηρίας || η τιμωρία ήταν απαλλαγή από μέγιστη συμφορά, την κακία.

Μερικές φορές η επεξήγηση μπορεί να συνοδεύεται από το ρήμα λέγω, οπότε εκφέρεται σε πτώση αιτιατική ως αντικείμενο του ρήματος.

ΔΗΜ 24.6 προσέκρουσ᾽ ἀνθρώπῳ πονηρῷ, […] Ἀνδροτίωνα λέγω || έπεσα πάνω σ' έναν άνθρωπο κακό, εννοώ τον Ανδροτίωνα.

ΣΟΦ Τρ 9 μνηστὴρ γὰρ ἦν μοι ποταμός, Ἀχελῷον λέγω || μνηστήρας μου ήταν ένας ποταμός, εννοώ τον Αχελώο.

Ως επεξήγηση, ιδιαίτερα σε ουδέτερο δεικτικών αντωνυμιών ή σε τροπικά επιρρήματα, μπορούν να λειτουργήσουν και απαρέμφατα ή ολόκληρες προτάσεις.

ΠΛ Απολ 26c ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς || ισχυρίζομαι το εξής, ότι καθόλου δεν παραδέχεσαι ότι υπάρχουν θεοί.

ΠΛ Γοργ 483c καὶ τοῦτό ἐστιν τὸ ἀδικεῖν, τὸ πλέον τῶν ἄλλων ζητεῖν ἔχειν || κι αυτό είναι η αδικία, το να ζητάς να έχεις περισσότερα από τους άλλους.

α) Γενική κτητική



Φανερώνει τον κτήτορα, δηλαδή αυτό που κατέχει ένα πράγμα.

*

Ἡ πόλις ἡμῶν ἐτίμα καὶ τότε τοὺς ἀγαθούς.
*

ἀλλὰ μὴν καὶ ἀνθρώπου γε ψυχή, ἥ, εἴπερ τι καὶ ἄλλο τῶν ἀνθρωπίνων, τοῦ θείου μετέχει
*

καθ’ ὅσον οἷός τ’ ἦν ὁ πατὴρ καὶ οἱ τοῦ πατρὸς φίλοι ὄντες ὁμότεχνοι



Παρατήρηση:

α) Γενική κτητική αποτελεί και η γενική των κύριων ονομάτων, η οποία προσδιορίζει ουσιαστικά που δηλώνουν συγγένεια ή καταγωγή.

*

Ἐμπεδοκλῆς Μέτωνος ἦν υἱός.

β) Γενική κτητική αποτελεί και η γενική η οποία προσδιορίζει επίθετα που δηλώνουν συγγένεια, φιλία ή έχθρα, όπως τα: οἰκεῖος, συγγενής, κοινός, ἱερός, ἑταῖρος (= φίλος), ξένος (= φίλος από φιλοξενία), φίλος, ἐπιτήδειος (φίλος οικείος), εὔνους (= φιλικός), ἴδιος (= ιδιαίτερος), ἐχθρός, πολέμιος, ἐχθρικός κ.ά.

*

Ἐπιθυμεῖς φίλος αὐτοῦ εἶναι;
*

Οὗτος πολέμιος τοῦ δήμου τοῦ Ἀθηναίων ἦν.

β) Γενική του δημιουργού



Η γενική του δημιουργού φανερώνει αυτόν που δημιουργεί κάτι, ενώ η λέξη που προσδιορίζει φανερώνει το δημιούργημα.

*

Ἀνάγνωθι πρῶτον τὸν Σόλωνος νόμον.
*

Τὰ τοῦ Ἡρακλέους ἔργα ξὺν πόνῳ ἐγένετο.

γ) Γενική διαιρετική ή του όλου



Η γενική διαιρετική ή του όλου ανερώνει κάποιο σύνολο και η λέξη που προσδιορίζει η γενική φανερώνει ένα μέρος του συνόλου.

*

Οἱ νέοι τῶν ὁπλιτῶν



Παρατήρηση:

α) Η γενική διαιρετική συνήθως βρίσκεται πριν ή μετά από λέξεις που φανερώνουν αριθμό ή ποσό, καθώς και μετά από εμπρόθετους προσδιορισμούς.

*

ἐκεῖθεν δὲ λαβὼν τῶν νεῶν εἴκοσιν ἔπλευσε
*

Εἰς τοσοῦτον κακίας ἦλθεν...

β) Η γενική διαιρετική συχνά προσδιορίζει επίθετα υπερθετικού βαθμού, καθώς και επίθετα ή αντωνυμίες ουδέτερου γένους.

*

Οἱ μέγιστοι τῶν ποταμῶν ἐκ τῶν μεγίστων ῥέουσιν ὀρῶν. > επίθετο υπερθετικού βαθμού
*

Τὸ πολὺ τοῦ Ἑλληνικοῦ οὕτως ἐπείσθη. > επίθετο
*

Εἰς τοῦτο μανίας ἀφικόμην. > αντωνυμία ουδέτερου γένους

δ) Γενική της ύλης



Η γενική της ύλης φανερώνει την ύλη από την οποία είναι κατασκευασμένη η προσδιοριζόμενη λέξη.

*

εἰπεῖν δὲ ἡμᾶς ὅτι δεδογμένον ἡμῖν εἴη δύο μὲν τάλαντα ἀργυρίου διδόναι οἱ ἀντὶ τῶν ἑκατὸν μνῶν

ε) Γενική του περιεχόμενου



Η γενική του περιεχόμενου φανερώνει το περιεχόμενο της προσδιοριζόμενης λέξης.

*

κρήνη δὲ ἡδέος ὕδατος
*

ἀγέλη βοῶν

στ) Γενική της ιδιότητας



Η γενική της ιδιότητας φανερώνει την ηλικία, το μέγεθος, το βάρος ή κάποιο άλλο γνώρισμα της προσδιοριζόμενης λέξης. Συχνά συνοδεύεται από αριθμητικό ή από επίθετο που δηλώνει ποσό.

*

Ὁδὸς πέντε ἡμερῶν
*

καὶ τοῦ Πειραιῶς ξὺν Μουνιχίᾳ ἑξήκοντα μὲν σταδίων ὁ ἅπας περίβολος,
*

τὰ δὲ μακρὰ τείχη πρὸς τὸν Πειραιᾶ τεσσαράκοντα σταδίων, ὧν τὸ ἔξωθεν ἐτηρεῖτο·
*

οὐ τῷ πλήθει τῶν ἐτῶν πρὸς τὸ φρονεῖν εὖ διαφέρομεν ἀλλήλων,

ζ) Γενική της αξίας ή του τιμήματος



Η γενική της αξίας ή του τιμήματος δηλώνει την υλική ή ηθική αξία της προσδιοριζόμενης λέξης. Συνήθως με γενική της αξίας συντάσσονται τα επίθετα: ἄξιος, ἀνάξιος, ἀντάξιος, ἀξιόχρεως (= άξιος, αξιόπιστος), ὠνητός, τίμιος, ἄτιμος κ.ά.

*

Κατέλιπε πέντε ταλάντων οὐσίαν.
*

δέκα μνῶν χωρίον
*

Ἐδωρήσατο φιάλην ἀργυρᾶν ἀξίαν δέκα μνῶν.

η) Γενική της αιτίας



Η γενική της αιτίας φανερώνει την αιτία για την οποία γίνεται αυτό που δηλώνει η προσδιοριζόμενη λέξη.

*

γίγνεται γὰρ δὴ καὶ παισὶ πρὸς ἀλλήλους ὥσπερ ἀνδράσιν ἐγκλήματα καὶ κλοπῆς καὶ ἁρπαγῆς καὶ βίας καὶ ἀπάτης καὶ κακολογίας...

(= Γιατί, καθώς είναι φυσικό, συμβαίνουν και μεταξύ των παιδιών, όπως ακριβώς και μεταξύ των αντρών, παραπτώματα και για κλοπή, και γι' αρπαγή, και για κακολογία...)

Παρατήρηση:

α) Η γενική της αιτίας προσδιορίζει επίθετα ή ουσιαστικά δικανικής σημασίας, όπως αἴτιος, ἀναίτιος (= αθώος), ἔνοχος, ὑπαίτιος, ὑπεύθυνος, ὑπόδικος, ἀγών (= δίκη), αἰτία (= κατηγορία), γραφή (= έγγραφη καταγγελία), δίκη κ.ά.

*

γραφὴ ὕβρεως
*

γραφὴ ἀσεβείας
*

Οὐδεὶς ἔνοχός ἐστι λιποταξίου οὐδὲ δειλίας.

β) Η γενική της αιτίας προσδιορίζει επίθετα ή ουσιαστικά που δηλώνουν κάποιο ψυχικό πάθος: εὐδαίμων, μακάριος, θαυμάσιος, φόβος, λύπη, ὀργή, χαρά, δόξα κ.ά.

*

Εὐδαίμων μοι ἐφαίνετο καὶ τοῦ τρόπου καὶ τῶν λόγων.

γ) με γενική της αιτίας συντάσσονται τα ρήματα φεύγω, ἁλίσκομαι και κρίνομαι, όταν έχουν δικαστική έννοια.

*

ἄλλως τε μέντοι νὴ Δία πάντως καὶ ἀσεβείας φεύγοντα ὑπὸ Μελήτου τουτουΐ.

(= προπαντός, μα το Δία, από τη στιγμή που με μήνυσε για ασέβεια αυτός εδώ ο Μέλητος.)



θ) Γενική υποκειμενική



Η γενική υποκειμενική φανερώνει το υποκείμενο κάποιας ενέργειας· η ενέργεια δηλώνεται με τη λέξη που προσδιορίζει η γενική.

*

Διὰ τάχους ἡ νίκη τῶν Ἀθηναίων

Η γενική υποκειμενική αποδεικνύεται αν μετατρέψουμε την προσδιοριζόμενη λέξη σε ρήμα ενεργητικής φωνής· τότε η γενική θα είναι το υποκείμενο του ρήματος:

*

Διὰ τάχους ἡ νίκη τῶν Ἀθηναίων

ἡ νίκη > ρήμα ἐνίκησαν // υποκείμενο > οἱ Ἀθηναῖοι

ι) Γενική αντικειμενική



Η γενική αντικειμενική φανερώνει το αντικείμενο κάποιας ενέργειας· η ενέργεια δηλώνεται με τη λέξη που προσδιορίζει η γενική.

*

Διδάσκαλος τῶν παίδων ἐγένετο

Η γενική αντικειμενική αποδεικνύεται αν μετατρέψουμε την προσδιοριζόμενη λέξη σε ρήμα ενεργητικής φωνής· τότε η γενική θα είναι το αντικείμενο του ρήματος:

*

Διδάσκαλος τῶν παίδων ἐγένετο

διδάσκαλος > ρήμα διδάσκει // αντικείμενο τοὺς παῖδας

Παρατήρηση:

Με γενική αντικειμενική συντάσσονται ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) ομόρριζα με ρήματα που δέχονται αντικείμενο σε γενική.

Επίθετα που συντάσσονται με γενική αντικειμενική είναι κυρίως όσα σημαίνουν:

1.

Μνήμη ή λήθη: μνήμων, ἀμνήμων, ἐπιλήσμων κ.ά.
*

μνήμων τῶν εὐεργετῶν


2.

Επιμέλεια ή αμέλεια, φειδώ ή αφειδία: ἐπιμελής, ἀμελής, ολίγωρος, φειδωλός, ἀφειδή κ.ά.
*

ἐπιμελὴς ἀγαθῶν


3.

Κυριότητα, εξουσία ή το αντίθετο: ἐγκρατής, κύριος, ἀκράτωρ, ὑπήκοος κ.ά.
*

Ἐγκρατὴς γέγονε πολλῶν χρημάτων


4.

Εμπειρία ή απειρία, επιτυχία ή αποτυχία: ἔμπειρος, ἐπιστήμων, ἄπειρος, ἀήθης, ἐπιτυχής, ἀποτυχής κ.ά.
*

ἔμπειρος πολέμου καὶ ἀγώνων


5.

Συμμετοχή, πλησμονή: μέτοχος, κοινωνός, μεστός, πλήρης, ἔμπλεως κ.ά.
*

Ἡ νεότης ἐλπίδος πλήρης ἐστίν.


6.

Χωρισμό, στέρηση, απομάκρυνησ, απαλλαγή: ἁγνός, ἄγονος, ἀμέτοχος, ἄμοιρος, ἀπαίδευτος, γυμνός, ἐλεύθερος, ἐνδεής, ἔρημος, κενός, ὀρφανός κ.ά.
*

Ἔστι δὲ ὀμίχλη ἀτμώδης ἀναθυμίασις ἄγονος ὕδατος
*

ὀρφανός μητρός


7.

Διαφορά: ἄλλος, ἀλλότριος, διάφορος, ἕτερος κ.ά. Η γενική που εξαρτάται από τα επίθετα αυτά χαρακτηρίζεται και συγκριτική.
*

Ἐπιστήμη ἐπιστήμης διάφορος.

ια) Γενική συγκριτική



Η γενική συγκριτική δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το οποίο συγκρίνεται ένα άλλο όμοιό του, αποτελώντας το β' όρο της σύγκρισης. Με γενική συγκριτική συντάσσονται

1.

Επίθετα συγκριτικού βαθμού ή επίθετα που έχουν συγκριτική σημασία: πρότερος, ὕστερος, διπλάσιος, πολλαπλάσιος κ.ά.
*

Πολλῶν γὰρ χρημάτων κρείττων ὁ παρὰ τοῦ πλήθους ἔπαινος.
*

Πρότερος τοῦ λοχαγοῦ ἐπορεύετο.


2.

Επίθετα υπερθετικού βαθμού, όταν αυτό που συγκρίνεται δεν αποτελεί μέρος αυτού που δηλώνει η γενική.
*

Ναυμαχία γὰρ αὕτη μεγίστη δὴ τῶν πρὸ αὐτῆς γεγένηται. > γενική συγκριτική



Στην αντίθετη περίπτωση η γενική είναι διαιρετική.
*

Σαγγάριος μέγιστός ἐστι τῶν ἐν Βιθυνίᾳ ποταμῶν > γενική διαιρετική