ΕΚΘΕΣΗ - ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Τι είναι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα;

Ανθρώπινα Δικαιώματα θα μπορούσαν γενικά να ορισθούν ως εκείνα τα δικαιώματα που
ενυπάρχουν στη φύση μας, που είναι έμφυτα και χωρίς τα οποία δεν μπορούμε να ζήσουμε ως ανθρώπινα όντα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες μας επιτρέπουν να αναπτύξουμε πλήρως και να χρησιμοποιήσουμε τις ανθρώπινες αρετές μας, τη νοημοσύνη μας, τα ταλέντα μας και τη συνείδησή μας και να ικανοποιήσουμε τις πνευματικές και άλλες ανάγκες μας. Αυτά βασίζονται πάνω στις αυξανόμενες απαιτήσεις της ανθρωπότητας για μια ζωή μέσα στην οποία η έμφυτη αξιοπρέπεια και η αξία κάθε ανθρώπου θα τυγχάνει σεβασμού και προστασίας. Η αποστέρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών δεν είναι μόνο μια ατομική και προσωπική τραγωδία αλλά επίσης δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, ενσπείροντας τη βία και τη σύγκρουση μέσα και μεταξύ κοινωνιών και εθνών. Όπως δηλώνει η πρώτη πρόταση της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια "αποτελεί τον ακρογωνιαίον λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο".

Τι είναι η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;

Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι η βασική διεθνής έκφραση των απαράγραπτων και απαραβίαστων δικαιωμάτων όλων των μελών της ανθρώπινης οικογένειας.

Η Διακήρυξη που προκηρύχθηκε σε ένα ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης, στις 10 Δεκεμβρίου 1948, αποτελεί το "κοινό ιδανικό στο οποίο πρέπει να κατατείνουν όλοι οι λαοί και τα έθνη", αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Καταγράφει μεγάλο αριθμό δικαιωμάτων, αστικών, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών, τα οποία οι άνθρωποι δικαιούνται παντού.

Αρχικά η Οικουμενική Διακήρυξη διατυπώθηκε ως δήλωση στόχων προς επίτευξη από Κυβερνήσεις και ως τέτοια δεν ήταν μέρος δεσμευτικού διεθνούς δικαίου. Εν πάση περιπτώσει το γεγονός ότι έτυχε αποδοχής από τόσες πολλές Χώρες της έδωσε σημαντικό ηθικό βάρος. Οι πρόνοιες της παρατέθηκαν ως η αιτιολογία για μεγάλο αριθμό ενεργειών των Ηνωμένων Εθνών και αποτέλεσαν την έμπνευση ή χρησιμοποιήθηκαν σε πολλές διεθνείς συμβάσεις. Το 1968 η Διεθνής Διάσκεψη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών συμφώνησε ότι η Διακήρυξη "συνιστούσε μια υποχρέωση για τα μέλη της διεθνούς κοινότητας". Η Διακήρυξη έχει επίσης ασκήσει σημαντική επίδραση σε εθνικά συντάγματα, σε εθνικούς νόμους και σε μερικές περιπτώσεις σε δικαστικές αποφάσεις.

Η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι επίσης το πρώτο τμήμα της Διεθνούς Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία περιλαμβάνει το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Πολιτιστικά και Κοινωνικά Δικαιώματα (υιοθετήθηκε από τη Γενικη Συνέλευση το 1966), το Διεθνές Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα (υιοθετήθηκε το 1966) και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο αυτού του Συμφώνου (υιοθετήθηκε το 1966).

Ποια δικαιώματα διακηρύσσονται στην Οικουμενική Διακήρυξη;

Τα πρώτα δύο άρθρα της Οικουμενικής Διακήρυξης τονίζουν ότι όλοι οι άνθρωποι χωρίς διάκριση, γενιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και στα δικαιώματα και παραθέτει τις βασικές αρχές της ισότητας και μη διάκρισης στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών.

Τα επόμενα 19 άρθρα ασχολούνται με τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα τα οποία όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται. Αυτά τα άρθρα περιλαμβάνουν τα δικαιώματα για:

* ζωή, ελευθερία και προσωπική ασφάλεια
* ελευθερία από δουλεία και υποτέλεια -
* ελευθερία από βασανιστήρια, και σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία.
* αναγνώριση της οντότητας του ατόμου ενώπιον του νόμου
* ίση προστασία από το νόμο
* μια αποτελεσματική άσκηση δικαστικής θεραπείας για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
* ελευθερία από αυθαίρετη σύλληψη, κράτηση ή εξορία
* δίκαιη εκδίκαση και δημόσια ακρόαση από ένα ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο
* το τεκμήριο της αθωότητας μέχρι αποδείξεως της ενοχής
* αποτροπή από καταδίκη για μια πράξη η οποία δεν ήταν ποινικό αδίκημα κατά το χρόνο που διεπράχθει
* ελευθερία από αυθαίρετη επέμβαση στην ιδιωτική ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία
* ελευθερία διακίνησης και εγκατάστασης περιλαμβανομένου του δικαιώματος
* να εγκαταλείπει κάποιος οποιαδήποτε χώρα και να επιστρέφει στη δική του. άσυλο
* μια ιθαγένεια
* σύναψη γάμου και δημιουργία οικογένειας
* ιδιοκτησία
* ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας
* ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης
* ελευθερία ειρηνικών συγκεντρώσεων και συνεταιρισμούv
* συμμετοχή του καθενός στη διακυβέρνηση της χώρας του ίση πρόσβαση του καθενός στις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας του
* Τα επόμενα εφτά άρθρα (22 μέχρι 28) ασχολούνται με τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, περιλαμβανομένων των δικαιωμάτων για: κοινωνική ασφάλιση
* εργασία και ελεύθερη επιλογή επαγγέλματος
* ίση αμοιβή για ίση εργασία
* δίκαιη και ικανοποιητική αμοιβή, που να διασφαλίζει ένα τρόπο ζωής που αρμόζει στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια
* ίδρυση και συμμετοχή σε συνδικάτα
* ανάπαυση και ελεύθερο χρόνο
* βιωτικό επίπεδο ικανοποιητικό για υγεία και ευημερία (που περιλαμβάνει τροφή, ρουχισμό, στέγαση και ιατρική περίθαλψη)
* ασφάλιση σε περίπτωση ανεργίας, αρρώστειας, αναπηρίας, χηρείας, γεροντικής ηλικίας ή άλλων περιστάσεων ανεξάρτητων από τη θέληση του ατόμου
* προστασία της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας
* εκπαίδευση, με τους γονείς να έχουν κατά προτεραιότητα το δικαίωμα να επιλέγουν τον τύπο της εκπαίδευσης που θα δοθεί στα παιδιά τους
* συμμετοχή του καθενός στην πολιτιστική ζωή της κοινότητάς του
* προστασία των ηθικών και υλικών συμφερόντων του καθενός, που απορρέουν από συγγραφή επιστημονικών, λογοτεχνικών ή καλιτεχνικών παραγωγών του.

Σύμφωνα με το άρθρο 28, ο καθένας δικαιούται να απολαμβάνει κοινωνική και διεθνή τάξη, όπου τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που περιλαμβάνονται στη Διακήρυξη να μπορούν να υλοποιούνται πλήρως.

Το άρθρο 29 λέει ότι ο καθένας έχει καθήκοντα στην κοινότητα μέσα στην οποία και μόνο είναι δυνατή η ελεύθερη και πλήρης ανάπτυξη της πρσωπικότητάς του. Αυτό το άρθρο προσθέτει ότι, στην άσκηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών, ο καθένας θα μπορεί να υπόκειται μόνο στους περιορισμούς που καθιερώθηκαν με νόμο, για να διασφαλίζεται η οφειλόμενη αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων και για ικανοποίηση των δίκαιων απαιτήσεων της ηθικής, της δημόσιας τάξης και ης γενικής ευημερίας. Αυτά τα δικαιώματα και οι ελευθερίες δε θα μπορούν να ασκούνται αντίθετα προς τους σκοπούς και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών.

Το τελευταίο άρθρο λέει ότι τίποτα μέσα στη Διακήρυξη δεν μπορεί να ερμηνευτεί ότι παρέχει σε οποιαδήποτε Χώρα, σε οποιαδήποτε ομάδα ή άτομο το δικαίωμα να κάνει οτιδήποτε που να αποβλέπει στην εξουδετέρωση των δικαιωμάτων και ελευθεριών που εξαγγέλονται στη Διακήρυξη.

Τι είναι τα Διεθνή Σύμφωνα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;

Τα Διεθνή Σύμφωνα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι συμφωνίες τις οποίες οι συμβαλλόμενες Χώρες μέλη - δηλαδή έθνη που έχουν συμφωνήσει επίσημα να δεσμεύονται με τις πρόνοιες τους - ανέλαβαν να σέβονται, να διασφαλίσουν και να προβαίνουν σε βήματα για την πλήρη πραγμάτωση ενός πλατιού φάσματος δικαιωμάτων.

Υπάρχουν δυο τέτοια Σύμφωνα: το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Υιοθετήθηκαν και τα δύο από τη Γενική Συνέλευση και τέθηκαν προς υπογραφή το Δεκέμβριο του 1966 και τέθηκαν σε εφαρμογή και τα δύο το 1976.

Τα Σύμφωνα αναγνωρίζουν και ορίζουν με πολλές λεπτομέρειες τα πιο πολλά από τα δικαιώματα που αναφέρονται στην Οικουμενική Διακήρυξη και καταπιάνονται επίσης με μερικά επιπρόσθετα δικαιώματα. Κάθε Σύμφωνο διαλαμβάνει επίσης την ίδρυση ενός μηχανισμού διά μέσου του οποίου τα σώματα των Ηνωμένων Εθνών επιβλέπουν την εφαρμογή των προστατευομένων δικαιωμάτων από τις Χώρες μέρη. Μια Επιτροπή για Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα, έχει εγκαθιδρυθεί από το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο, ώστε να επιθεωρεί την πρόοδο των συμβαλλομένων Χωρών μερών στην εφαρμογή του Συμφώνου σε Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Η εφαρμογή του Αστικού και Πολιτικού Συμφώνου είναι στα χέρια ενός άλλου σώματος από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Ποια δικαιώματα προστατεύονται από το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα;

Κατ' αρχή, το Σύμφωνο θέτει την αρχή ότι "όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης". Αυτό σημαίνει, εξηγεί το Σύμφωνο, ότι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα ελεύθερα να καθορίσουν το πολιτικό τους καθεστώς και ελεύθερα να ασκήσουν την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική τους ανάπτυξη. Έχουν το δικαίωμα, για δικό τους λογαριασμό να διαθέτουν ελεύθερα τους πόρους και το φυσικό τους πλούτο. Το Σύμφωνο προβλέπει, επίσης, ότι οι Χώρες μέρη του θα διασφαλίζουν σε όλα τα άτομα μέσα στην επικράτειά τους, χωρίς διάκριση, όλα τα δικαίωμα που καταγράφονται στο Σύμφωνο.

Τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται από το Σύμφωνο περιλαμβάνουν το δικαίωμα της εργασίας, της ελεύθερης εκλογής επαγγελμάτων, των δίκαιων και ευνοϊκών συνθηκών εργασίας, της ίσης αμοιβής για ίση εργασία, των ασφαλών και υγιών συνθηκών εργασίας και το δικαίωμα της ανάπαυσης και του ελεύθερου χρόνου. Αναγνωρίζονται επίσης το δικαίωμα της δημιουργίας και της συμμετοχής σε συντεχνίες, το δικαίωμα της απεργίας καθώς και το δικαίωμα της κοινωνικής ασφάλειας, περιλαμβανομένου του δικαιώματος της κοινωνικής ασφάλισης. Πρέπει να εξασφαλίζεται προστασία και βοήθεια για την οικογένεια και να παρέχεται ειδική προστασία στις μητέρες και τα παιδιά. Το Σύμφωνο δηλώνει επίσης ότι ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής είναι δικαίωμα του κάθε ατόμου και αυτό περιλαμβάνει ικανοποιητικό φαγητό, ντύσιμο και στέγαση. Το θεμελιώδες δικαίωμα του καθενός να είναι απαλλαγμένος από την πείνα τυγχάνει ιδιαίτερης αναγνώρισης. Ο καθένας έχει το δικαίωμα για το πιο ψηλό εφικτό επίπεδο σωματικής και πνευματικής υγείας και για μια μόρφωση.

Οι συμβαλλόμενες Χώρες μέρη πρέπει να εξασφαλίζουν ελεύθερη και υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση. διευθετήσεις θα πρέπει να γίνονται ώστε να υπάρχει διαθέσιμη και προσιτή σε όλους μέση εκπαίδευση. Θα πρέπει να υπάρχει ίση πρόσβαση στην ανώτερη εκπαίδευση. Οι γονείς και οι νόμιμοι κηδεμόνες θα πρέπει να έχουν ελεύθερη επιλογή σχολείου για τα παιδιά τους και να διασφαλίζουν ότι τους παρέχεται η θρησκευτική και ηθική τους εκπαίδευση.

Ο καθένας έχει το δικαίωμα να παίρνει μέρος στην πολιτιστική ζωή και να απολαμβάνει τα ωφέλη των επιστημονικών ανακαλύψεων. Βήματα πρέπει να γίνονται για τη διατήρηση, την ανάπτυξη και διάδοση της επιστήμης και της μόρφωσης. Η ελευθερία της επιστημονικής έρευνας και της δημιουργικής δραστηριότητας πρέπει να τυγχάνουν σεβασμού και ο καθένας να έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει τα ωφέλη της δικής του έρευνας και δημιουργικής δραστηριότητας.

Θρησκευτική ελευθερία και ανεξιθρησκία
Η θρησκευτική ελευθερία είναι ένα ατομικό δικαίωμα που θεμελιώνει την υποχρέωση της κρατικής εξουσίας να μην επεμβαίνει παρεμποδίζοντας ή επιβάλλοντας είτε τη διαμόρφωση είτε την εκδήλωση θρησκευτικών πεποιθήσεων.

Εκδηλώνεται με δύο κυρίως τρόπους:

1. Με την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, δηλαδή την ελευθερία του ανθρώπου:

- Nα πρεσβεύει όποια θρησκεία θέλει ή να είναι άθρησκος,
- Nα εκδηλώνει ή να μην αποκαλύπτει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.
- Να διαμορφώνει, να μεταβάλει ή να αποβάλει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις
- Να μην υφίσταται καμιά συνέπεια για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και
- Να ασκεί όλα τα ατομικά του δικαιώματα για να διαδίδει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

2. Mε την ελευθερία της λατρείας, δηλαδή την ελευθερία του ανθρώπου να εξωτερικεύει τα θρησκευτικά του συναισθήματα και την πίστη του ή να ασκεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα με συγκεκριμένες διαδικασίες και μορφές, συνήθως τελετουργικές. Η λατρεία μπορεί να γίνεται ατομικά ή ομαδικά, δημόσια ή ιδιωτικά, σε ειδικούς χώρους ή στην ύπαιθρο.

Ο όρος ανεξιθρησκία αναφέρεται στην ανοχή που δείχνει το κράτος απέναντι στις θρησκείες που πρεσβεύουν οι πολίτες τους, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει και ανέχεται την ύπαρξη και λειτουργία διάφορων γνωστών θρησκειών. Πρόκειται ουσιαστικά για "θρησκευτική ανοχή" που αφορά κατά κύριο λόγο το αδιατάρακτο της εξωτερικής λατρείας. Αντίθετα η θρησκευτική ελευθερία είναι περισσότερο ενεργητική και υπαγορεύει στο κράτος όχι μόνο να ανέχεται τις λατρευτικές εκδηλώσεις των πιστών αλλά και να διασφαλίζει ότι αυτοί διαμορφώνουν και εκδηλώνουν ελεύθερα τη θρησκευτική τους συνείδηση.

Η θρησκευτική ελευθερία γίνεται σχετική όταν η πολιτική αναγνωρίζει την ύπαρξη μιας επικρατούσας ή ε π ί σ η μ η ς θ ρ η σ κ ε ί α ς του κράτους. Ο μη χωρισμός κράτους-εκκλησίας εκφράζεται με την υποχρεωτική διδασκαλία συγκεκριμένης θρησκείας στα σχολεία, με την ορκωμοσία όταν αυτή περιβάλλεται ορισμένο θρησκευτικό τύπο, με την υποχρεωτική αργία σε συγκεκριμένες θρησκευτικές γιορτές, με την ιερολογία ως συστατικό τύπο του γάμου κ.λ.π.

Ανθρώπινα δικαιώματα, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός

Της Louise Arbour/ Υπάτης Αρμοστού του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Η φτώχεια είναι συχνά η αιτία αλλά και το αποτέλεσμα της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρ’ όλα αυτά, η σχέση ανάμεσα στην ακραία ανέχεια και στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει στο περιθώριο του πολιτικού διαλόγου και των αναπτυξιακών πολιτικών. Προκειμένου να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή σε αυτήν την τόσο καίρια, αν και συχνά παραμελημένη σχέση, η φετινή Διεθνής Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 10 Δεκεμβρίου, είναι αφιερωμένη στον αγώνα κατά της φτώχειας. Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να αποτελέσει μόνο μια ευκαιρία για προβληματισμό, αλλά και μια έκκληση προς τις κυβερνήσεις και τις οργανώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να διασφαλίσουν για όλους μια ζωή με αξιοπρέπεια.

Ολα τα ανθρώπινα δικαιώματα –η ελευθερία του λόγου, το δικαίωμα της ψήφου, το δικαίωμα στην τροφή, στην εργασία, στην υγειονομική περίθαλψη και στη στέγαση– είναι βαρύνουσας σημασίας για τον φτωχό πληθυσμό καθώς η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός συνδέονται άμεσα με τις διακρίσεις, την άνιση πρόσβαση σε πόρους και ευκαιρίες, τον κοινωνικό και πολιτισμικό στιγματισμό.

Προσπάθεια για εκπαίδευση

Η αποστέρηση των δικαιωμάτων τους, καθιστά πιο δύσκολο για τα φτωχά κοινωνικά στρώματα να συμμετάσχουν στην αγορά εργασίας και να έχουν πρόσβαση σε βασικούς πόρους και υπηρεσίες. Σε πολλές κοινωνίες, η προσπάθεια των φτωχών ανθρώπων να απολαύσουν τα δικαιώματά τους στην εκπαίδευση, στην υγειονομική περίθαλψη και στη στέγαση παρεμποδίζεται, απλώς και μόνο επειδή δεν διαθέτουν τα απαραίτητα οικονομικά μέσα. Αυτό, με τη σειρά του, παρακωλύει τη συμμετοχή τους στη δημόσια ζωή, τη δυνατότητά τους να επηρεάσουν τις πολιτικές που τους αφορούν και την προσφυγή τους σε ένδικα μέσα για την αποκατάσταση της αδικίας.

Εν ολίγοις, φτώχεια δεν σημαίνει μόνο ανεπαρκή εισοδήματα και υλικά αγαθά, αλλά και έλλειψη πόρων, ευκαιριών και συνθηκών ασφάλειας, έλλειψη που υπονομεύει την αξιοπρέπεια και κάνει τους φτωχούς ακόμη πιο ευάλωτους. Η φτώχεια έχει να κάνει επίσης με την εξουσία: καθορίζει το ποιος την ασκεί και ποιος όχι, τόσο στη δημόσια ζωή όσο και στην οικογένεια. Το να φτάσει κανείς στην καρδιά του σύνθετου πλέγματος των σχέσεων εξουσίας στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό πεδίο είναι κρίσιμης σημασίας για την κατανόηση και αντιμετώπιση παγιωμένων μορφών διακρίσεων, ανισοτήτων και αποκλεισμών που καταδικάζουν τα άτομα, τις κοινωνίες και τους λαούς σε πολλές γενιές φτώχειας.

Εν τούτοις, η φτώχεια συχνά θεωρείται ως μια λυπηρή αλλά τυχαία κατάσταση ή ως ένα αναπόφευκτο αποτέλεσμα αποφάσεων και γεγονότων που διαδραματίζονται κάπου αλλού, ή ακόμη ως μια κατάσταση για την οποία αποκλειστική ευθύνη έχουν όσοι την υφίστανται.

Μια συνολική προσέγγιση με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν θα αντιπαλέψει μόνο τους μύθους και τις λαθεμένες αντιλήψεις γύρω από τον φτωχό πληθυσμό, αλλά θα βοηθήσει, κι αυτό είναι ίσως σημαντικότερο, στην εξεύρεση βιώσιμων και δικαιότερων λύσεων, ικανών να οδηγήσουν στην εξάλειψη της φτώχειας.

Αναγνωρίζοντας τη ρητή υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν τους πληθυσμούς από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, η προσέγγιση αυτή υπογραμμίζει την ευθύνη των κυβερνήσεων για τη δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος που θα προάγει την κοινωνική ευημερία.

Επιπλέον, δίνει την ευκαιρία στους φτωχούς ανθρώπους να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση πολιτικών για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους, και να καταφύγουν σε ένδικα μέσα όποτε τα δικαιώματα αυτά καταπατούνται.

Υπάρχουν οι ισχυρές νομικές βάσεις για μια τέτοια προσέγγιση. Ολα τα κράτη έχουν επικυρώσει τουλάχιστον μια από τις επτά βασικές διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ το 80% έχουν επικυρώσει τέσσερις ή και περισσότερες. Επιπλέον, η διεθνής κοινότητα έχει συνυπογράψει τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, οι οποίοι θέτουν ξεκάθαρους στόχους για κοινή διεθνή δράση, προκειμένου να αντιμετωπισθεί η φτώχεια και η περιθωριοποίηση. Η Παγκόσμια Σύνοδος Κορυφής του ΟΗΕ το 2005 επαναβεβαίωσε αυτή τη δέσμευση.

ΣΕΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΑΛΑ ΓΑΛΛΙΚΑ



Ο πόλεμος της μαντίλας

Η γαλλική δημοκρατία δεν κινδυνεύει πια από τα μαντιλοφορεμένα κορίτσια της. Μόνο που κάποιες φωνές επιμένουν πως πίσω από τα παχιά λόγια περί οικουμενικών αξιών και ισότητας των γυναικών κρύβεται ο ρατσισμός των "καθαρών" Γάλλων προς τους αραβικής καταγωγής συμπολίτες τους.



Η είδηση είναι γνωστή: ο «νόμος της μαντίλας» πέρασε με συντριπτική πλειοψηφία στη γαλλική Βουλή, αφού έγιναν δεκτές κάποιες «διορθωτικές» τροπολογίες των σοσιαλιστών. Μένει η έγκρισή του στις αρχές Μαρτίου από τη Γερουσία και η επαναφορά του στη Βουλή για την τελική επικύρωση. Τέλος καλό όλα καλά, λοιπόν. Οι «έγκυρες» πολιτικές δυνάμεις της χώρας εμφανίζονται περίπου ενωμένες στον αγώνα τους για την υπεράσπιση του πλέον αμιγώς κοσμικού κράτους της Ευρώπης και ο κίνδυνος που, απ' ό,τι αντιληφθήκαμε, αντιπροσωπεύουν για τη Γαλλία κάποια μαντιλοφορεμένα κοριτσίστικα κεφάλια μοιάζει να απομακρύνεται.

Ηταν η τρίτη φορά μέσα στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια που η γαλλική κοινωνία έμελλε να βρεθεί αντιμέτωπη με την ίδια ιταμή πρόκληση. Τις προηγούμενες (1989, 1994), το ζήτημα «διευθετήθηκε» με λύσεις μάλλον προσωρινές, με αποφάσεις δηλαδή του Συμβουλίου της Επικρατείας και υπουργικές εγκυκλίους που άφηναν στους εκπαιδευτικούς αρκετά περιθώρια χειρισμού κάθε ξεχωριστής περίπτωσης. Είχαν και τότε ακουστεί κραυγές διαμαρτυρίας για την «ανοχή» που επιδεικνύει το γαλλικό κράτος απέναντι σε συμπεριφορές που υπονομεύουν τον πολύτιμο κοσμικό χαρακτήρα του και πολλοί υπήρξαν εκείνοι οι οποίοι ζήτησαν ευθαρσώς την απομάκρυνση των κοριτσιών με τη μαντίλα από το δημόσιο σχολείο. Στο κλίμα μιας αντιπαράθεσης που δύσκολα ανεχόταν τις αποχρώσεις πνίγηκαν τότε οι λίγες φωνές που υποστήριξαν πως μοναδική διέξοδος είναι ένας διττός αγώνας ικανός να συνδυάζει την υπονόμευση της μαντίλας με την παραμονή των "απείθαρχων" κοριτσιών στο σχολείο.

Δύο στρατόπεδα

Βοηθούσης και της διεθνούς συγκυρίας, η τρίτη κατά σειρά διαμάχη για τη μαντίλα ήταν αναμενόμενο να αποδειχθεί και η σοβαρότερη. Μέσα σε λίγους μόλις μήνες, οι γαλλικές πολιτικές δυνάμεις χωρίστηκαν στα δύο, οδηγούμενες σε παράδοξες συμπλεύσεις: από τη μια (υπέρ του νόμου) η δεξιά πλειοψηφία, το σοσιαλιστικό κόμμα, μέρος της κομμουνιστικής αριστεράς, οι περισσότερες φεμινιστικές συλλογικότητες, μεγάλος αριθμός διευθυντών σχολείων, η πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης. Από την άλλη, κατά του νόμου τάχθηκαν οι Πράσινοι, οι περισσότεροι κομμουνιστές και η ηγεσία του ΚΚΓ, η Κομμουνιστική Επαναστατική Λίγκα, ορισμένες φεμινίστριες, συνδικάτα εκπαιδευτικών, μουσουλμανικές οργανώσεις, χριστιανικές εκκλησίες, ο Λεπέν και ο υπουργός Εσωτερικών Σαρκοζί.

Είναι προφανές ότι διαφορετικοί λόγοι οδήγησαν κάθε ξεχωριστή συνιστώσα στην επιλογή στρατοπέδου. Αν για παράδειγμα στη θεσμοθέτηση της συγκεκριμένης απαγόρευσης πολλές φεμινίστριες θέλησαν να δουν μια σθεναρή κρατική υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών, αρκετοί πολιτικοί που υποστήριξαν την ψήφιση του νόμου μάταια επιχείρησαν να αποκρύψουν τις ισλαμοφοβικές τους ανησυχίες.

Χάος, πάντως, χωρίζει και τις προσεγγίσεις όσων αντιτάχθηκαν στο νόμο: αριστεροί πολιτικοί και συνδικαλιστές εκπαιδευτικοί υπογράμμισαν τον κίνδυνο περαιτέρω στιγματισμού της μουσουλμανικής κοινότητας, ενώ ορισμένες φεμινίστριες εξέφρασαν το φόβο ότι η απαγόρευση θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση τα εμπλεκόμενα κορίτσια. Από την πλευρά τους, οι ακροδεξιοί ενοχλήθηκαν εξαρχής με την ιδέα ότι η απαγόρευση ενδέχεται να συμπαρασύρει και τα χριστιανικά σύμβολα. Εκτός αυτού, η παρουσία των κοριτσιών με τη μαντίλα στο σχολείο θα εξυπηρετούσε τους ρατσιστικούς τους στόχους, ενισχύοντας, υποτίθεται, τα αντιμουσουλμανικά ανακλαστικά των «λευκών » γάλλων γονιών. Οσο για τον υπερσυντηρητικό υπουργό Εσωτερικών, αυτός προτίμησε να μη συγκρουστεί με τη μουσουλμανική κοινότητα, την ανοχή της οποίας χρειάζεται για την εφαρμογή του δόγματος της μηδενικής ανοχής στη Γαλλία.

Φονταμενταλιστική πρόκληση...

Η διαίρεση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας αλλά και της κοινωνίας των πολιτών σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα αποτελεί ωστόσο τη μισή αλήθεια. Γιατί στην πραγματικότητα οι φωνές υποστήριξης του νόμου υπήρξαν πολυπληθέστερες, αλλά και προβλήθηκαν από τα μέσα ενημέρωσης περισσότερο από εκείνες που τάχθηκαν κατά της νομοθετικής απαγόρευσης της μαντίλας. Η σχετική δημόσια συζήτηση καθορίστηκε έτσι εν πολλοίς από την προβολή των θέσεων όσων εμφανίστηκαν ως αδιάλλακτοι θιασώτες του γαλλικού κοσμικού κράτους, ενός κράτους που περηφανεύεται ότι έλυσε μια και καλή τους λογαριασμούς του με την εκκλησία από το 1905, αποτελώντας (και) στο σημείο αυτό οικουμενικό πρότυπο. Στο λόγο των υπερασπιστών του κοσμικού κράτους, η Γαλλία παρουσιάστηκε ταυτόχρονα να διεκδικεί με τη ίδια ακριβώς αδιαλλαξία και την ισότητα των φύλων, προθυμοποιούμενη να αποβάλει από τους κόλπους της κάθε μισογυνική πρακτική.

Χαρακτηριστικός είναι από την άποψη αυτή ο απόηχος της παθιασμένης διαμάχης για τη μαντίλα που έφτασε στην Ελλάδα: στην πλειονότητα των δημοσιευμάτων οι Γάλλοι εμφανίζονται να υπεραμύνονται των ιερών και οσίων της εκκοσμίκευσης, ενώ τα μαντιλοφορεμένα κορίτσια παρουσιάζονται συλλήβδην ως ανθρώπινος πολιορκητικός κριός επιλεγμένος από το πολιτικό ισλάμ για τη σταδιακή πολιτισμική άλωση της Δύσης.

«Η είσοδος στο σχολείο είναι μια πρόκληση των φονταμενταλιστών προς το κοσμικό κράτος», δήλωνε χαρακτηριστικά η πρώην υπουργός Ισότητας Ιβέτ Ρουντί. «Αυτό που επιδιώκεται -με τη συναίνεση των κοριτσιών ή χωρίς αυτήν- είναι ο διαχωρισμός των φύλων. Το επόμενο βήμα είναι η αποσταθεροποίηση της Δημοκρατίας μέσα από την αμφισβήτηση των αρχών και των νόμων της. Οφείλουμε να δώσουμε αμέσως ένα τέλος σ' αυτές τις προκλήσεις». Το ίδιο αυταρχικό ύφος και την ίδια ακριβώς βεβαιότητα ότι η μαντίλα αποτελεί το πρώτο σκαλί στην αμφισβήτηση οικουμενικών δυτικών αξιών θα συναντήσουμε σε όλο σχεδόν το φάσμα των λόγων που διατυπώθηκαν τους τελευταίους μήνες από άνδρες και γυναίκες που ανέλαβαν τη στήριξη του νέου νόμου.

Μοναδική εξαίρεση αποτελεί κατά τη γνώμη μας η θέση γυναικών, φεμινιστριών και μη, που προέρχονται από αραβικές και μουσουλμανικές χώρες και έχουν στο παρελθόν υποχρεωθεί να φορέσουν τη μαντίλα, συχνά μάλιστα έχουν αγωνιστεί εναντίον της. Οπως είναι λογικό, οι γυναίκες αυτές περιμένουν από το γαλλικό κράτος, και κυρίως από τις γαλλίδες φεμινίστριες, να μη δείξουν την παραμικρή ανοχή στο ζήτημα της μαντίλας. Κάθε άλλη στάση συνιστά γι' αυτές προδοσία την οποία βιώνουν ιδιαίτερα τραυματικά ως εγκατάλειψή τους και εγκατάλειψη των ομοφύλων τους που σε διάφορα μέρη της γης υποφέρουν κάτω από την ισλαμική μπούρκα. Στο δικό τους πάντως λόγο, η καταδίκη της μαντίλας δεν σχετίζεται με την υπεράσπιση της έννοιας του κοσμικού κράτους, αλλά με έννοιες όπως ανθρώπινα δικαιώματα και δικαιώματα των ανήλικων παιδιών.

Ενδεικτική είναι από την άποψη αυτή η θέση της εγκατεστημένης στη Γαλλία ιρανής ανθρωπολόγου Σαχντόρφ Τζαβάν: όχι μόνο πρέπει να απαγορευτεί διά νόμου η μαντίλα, αλλά και να προβλεφθούν ποινικές κυρώσεις για τους γονείς ή άλλους ενηλίκους που ωθούν τα κορίτσια να τη φορέσουν, καθώς το ρούχο αυτό συνεπάγεται άρνηση του εαυτού και αποτελεί σύμβολο σεξουαλικής και πολιτικής υποδούλωσης των γυναικών. Εναντίον της μαντίλας έχουν επίσης ταχθεί οι γυναίκες μουσουλμανικής καταγωγής των παρισινών προαστίων που έχουν ενταχθεί στο δραστήριο κίνημα «Ούτε πουτάνες ούτε υποταγμένες». Στενά συνδεδεμένο με την οργάνωση SOS-Ρατσισμός, η οποία με τη σειρά της διατηρεί προνομιακές σχέσεις με το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το κίνημα «Ούτε πουτάνες ούτε υποταγμένες» επέλεξε εξαρχής την υπεράσπιση του νόμου προσφέροντας το τέλειο επιχείρημα στους εισηγητές του. Με τον τρόπο όμως αυτό χάθηκε η ευκαιρία να έρθουν σε κάποια επικοινωνία με τις μαντιλοφορεμένες κοπέλες της γειτονιάς τους με τις οποίες θα είχε προφανώς νόημα να ανταλλάξουν απόψεις και εμπειρίες.

...ή απάντηση στο ρατσισμό;

Από την πλευρά τους, οι πολέμιοι του νόμου εμφανίζονται επιφυλακτικοί απέναντι στη θεσμοθέτηση μιας απαγόρευσης, η οποία κατά τη γνώμη τους ενδέχεται να δημιουργήσει πολύ σοβαρότερα προβλήματα από εκείνα που έρχεται, υποτίθεται, να θεραπεύσει. Για πολλούς και πολλές ανάμεσά τους είναι λάθος να ταυτίζει κανείς τη μαντίλα που φορούν στη Γαλλία μερικές εκατοντάδες κορίτσια, συχνά παρά τη θέληση των γονιών τους, με την αφγανική για παράδειγμα μπούρκα, την οποία επιβάλλουν οι άνδρες με τη βία στις γυναίκες. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, η ισλαμική καλύπτρα στο Ιράν, την Αλγερία ή το Αφγανιστάν είναι σημάδι υποταγής των γυναικών στην ανδρική κυριαρχία, η αμφισβήτηση της οποίας τιμωρείται με θάνατο. Στη Γαλλία, πολλά κορίτσια φορούν τη μαντίλα θέλοντας να προκαλέσουν την κοινωνία των «λευκών», πιστεύοντας με άλλα λόγια ότι με τη συγκεκριμένη επιλογή τους ανατρέπουν εκ βάθρων το στερεότυπο της σύγχρονης δυτικής γυναίκας. Το ερώτημα, επομένως, που τίθεται είναι γιατί επενδύουν τη μαντίλα τους με αντικομφορμιστικό περιεχόμενο.

Ενα δεύτερο ζήτημα σχετίζεται με τη νοηματοδότηση της μαντίλας στη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα. Γιατί ένα κομμάτι πανί που καλύπτει τα μαλλιά, τα αφτιά και το λαιμό θεωρείται προνομιακό σύμβολο της καταπίεσης των γυναικών και παραβλέπονται ως εντελώς ανώδυνες οι υπόλοιπες εξαιρετικά σκληρές «κανονιστικές» επιταγές και διαδικασίες στις οποίες υποβάλλεται καθημερινά το «δυτικό» γυναικείο σώμα (διαφήμιση, αισθητική χειρουργική κ.ο.κ.); Και, σε τελική ανάλυση, γιατί το καλυμμένο κεφάλι της Μητέρας Τερέζας, για παράδειγμα, δεν προκαλεί την ίδια αποστροφή με τις μαντιλοφορεμένες κοπέλες των παρισινών προαστίων; Ούτως ή άλλως και οι δύο εικόνες παραπέμπουν στην ίδια παράδοση, σύμφωνα με την οποία η γυναίκα είναι ακάθαρτη και οφείλει να καλύψει τα μαλλιά της. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, θυμίζει σε πρόσφατο κείμενό της η Κριστίν Ντελφί (βλ. και διπλανή στήλη), οι γυναίκες στη Γαλλία δεν μπορούσαν να μπαίνουν ακάλυπτες στις καθολικές εκκλησίες.

Αγνοώντας την κοινή γενεαλογία του καλυμμένου γυναικείου κεφαλιού, οι οπαδοί της απαγόρευσης προτιμούν να αντιμετωπίζουν τη μαντίλα ως ένα βήμα για την καθιέρωση στην καρδιά της Δύσης ακόμη απεχθέστερων ισλαμικών πρακτικών, και κυρίως της κλειτοριδεκτομής. Στη λογική αυτή, τα κορίτσια με τη μαντίλα θεωρούνται όργανα σκοτεινών δυνάμεων, ανίκανα να αντιληφθούν το ρόλο που τους επιφυλάσσουν οι φονταμενταλιστικές οικογένειές τους. Βέβαια η Αλμα και η Λίλα Λεβί, τα δύο κορίτσια που αποβλήθηκαν από το λύκειο το περασμένο φθινόπωρο, αποτελούν ζωντανή απόδειξη ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: με πατέρα εβραϊκής και μητέρα αραβικής καταγωγής, άθεους και τους δύο, τα κορίτσια αποφάσισαν μέσα από δικές τους διαδρομές να φορέσουν τη μαντίλα. Η στήριξη που τους παρείχε ο Λοράν Λεβί, δικηγόρος της οργάνωσης Κίνημα κατά του ρατσισμού και υπέρ της φιλίας μεταξύ των λαών (Mrap), στάθηκε η αναμενόμενη αντίδραση ενός πατέρα που είδε ξαφνικά τα παιδιά του να απομακρύνονται από τα σχολικά θρανία παρά τις εξαιρετικές επιδόσεις τους.

Στο σημείο αυτό μοιάζει ασφαλώς αδιανόητο το γεγονός ότι ουδείς (και κυρίως η Επιτροπή Σταζί) έκρινε σκόπιμο να ρωτήσει τα ίδια τα κορίτσια γιατί φορούν τη μαντίλα. Διόλου τυχαία, κανείς δεν ασχολήθηκε και με τη γνώμη των υπόλοιπων μαθητών, οι οποίοι, σύμφωνα με τις έρευνες κάποιων φιλότιμων εκπαιδευτικών, μοιάζουν πολύ ψύχραιμοι απέναντι στο «οικτρό θέαμα» των κοριτσιών με τη μαντίλα.

Οπως και να έχει, η μαντίλα αποτελεί πράγματι ένα σύμβολο. Μόνο που για τους πολέμιους της απαγόρευσης συμβολίζει κατά κύριο λόγο την αναποτελεσματικότητα του (κοσμικού) γαλλικού κράτους να ξεπεράσει το αποικιοκρατικό του παρελθόν και τα σύγχρονα ρατσιστικά του σύνδρομα και να προτείνει πολιτικές ικανές να οδηγήσουν στην κοινωνική ένταξη των γάλλων πολιτών που κατάγονται από τις χώρες της Βόρειας Αφρικής.


Ναι στην απαγόρευση

Ως μέλη του φεμινιστικού κινήματος, μερικές από εμάς από τη δεκαετία του '70, στη διαμάχη για τη μαντίλα βλέπουμε ένα σύμπτωμα κοινωνικής οπισθοδρόμησης. Ο αγώνας μας συνεισέφερε πάντοτε στην αποδυνάμωση εκείνων των εθίμων που καταπιέζουν τον ασθενέστερο και στην υποστήριξη μιας νομοθεσίας που τον απελευθερώνει. Απαγορεύσεις στην ελευθερία των γυναικών να διαθέτουν όπως θέλουν το σώμα τους, βιασμός, αιμομιξία, συζυγική βία, κλειτοριδεκτομή, υπήρξαν και συνεχίζουν να αποτελούν όψεις μιας πανάρχαιας παράδοσης: της ανδρικής κυριαρχίας. Οι νόμοι που κατακτήθηκαν -για την έκτρωση, το βιασμό, την ισάριθμη εκπροσώπηση κ.ο.κ.- οδήγησαν σε υποχώρηση τη βία και το σκοταδισμό.

Και να που, αίφνης, το πλήθος των μαντιλιών που επιδεικνύουν κορίτσια τα οποία συνειδητά ή ασυνείδητα παίζουν το παιχνίδι των φονταμενταλιστών θέτει σε αμφισβήτηση το κοσμικό κράτος και, ταυτόχρονα, τις κατακτήσεις του κινήματός μας.

Χάρη σε ποια αλληλουχία παραχωρήσεων και ολιγωριών φτάσαμε στο σημείο αυτό; Και πώς είναι δυνατόν να συγχέει κανείς την εθελούσια υποταγή με την ελεύθερη επιλογή, την ανεκτικότητα με την απουσία κάθε απαγόρευσης, το σεβασμό μιας άλλης κουλτούρας με τη συναίνεση στη βαρβαρότητα;

Η μαντίλα είναι εξευτελιστική τόσο για τις γυναίκες τις οποίες υποβιβάζει στο ρόλο της λείας όσο και για τους άνδρες τους οποίους ταυτίζει με άρπαγες.

Η μαντίλα είναι προδοσία για όλες τις μουσουλμάνες που εδώ και αλλού πάλεψαν για να μην την ξαναφορέσουν.

Η μαντίλα είναι το σημάδι ότι η πατριαρχία που θεωρούσαμε σε υποχώρηση ξαναγεννιέται από τις στάχτες της, και μάλιστα στην πιο οπισθοδρομική και δηλητηριώδη εκδοχή της: τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό. Αυτός πάλι συναντά τη φιλόφρονα στήριξη εκείνων που μέχρι πρόσφατα κατήγγελλαν το «όπιο του λαού»: μεγάλου μέρους της άκρας αριστεράς, των κινημάτων κατά της παγκοσμιοποίησης, ακόμη και κάποιων «φεμινιστριών»... Χωρίς να υπολογίσουμε τη στήριξη των εκκλησιών, που προφανώς νιώθουν πανευτυχείς να ενισχύσουν μια ακόμη επίθεση κατά του κοσμικού κράτους.

Η μαντίλα αποτελεί μια πρώτη δοκιμή: σε κάποια μέρη αμφισβητείται ήδη η συνεκπαίδευση των φύλων, οι κοινές ώρες του κολυμβητηρίου, η κοινή δημόσια νοσοκομειακή περίθαλψη, η απονομή της δικαιοσύνης κ.ο.κ. Η αποδοχή της μαντίλας θα ανοίξει την πόρτα και σε άλλες διεκδικήσεις και σε άλλες πλειοδοσίες.

Η μαντίλα αποδεικνύει ότι οι κατακτήσεις είναι εύθραυστες και ότι η φεμινιστική πάλη και σκέψη όχι μόνο δεν έχουν ξεπεραστεί αλλά είναι περισσότερο επίκαιρες παρά ποτέ. Ο υποδειγματικός αγώνας της οργάνωσης «Ούτε πουτάνες ούτε υποταγμένες» μας το θυμίζει με τον καλύτερο τρόπο.

Είμαστε ευαίσθητες απέναντι στις δυσκολίες που συναντούν οι νεαρές κοπέλες που προέρχονται από τη μετανάστευση. Μόνο ένας νόμος θα τις προστατεύσει από τον καταναγκασμό της μαντίλας: τόσο αυτές που την αρνούνται όσο κι εκείνες που τη θεωρούν το μοναδικό μέσο τους για να αποφύγουν τις ανδρικές επιθέσεις. Μόνο ένας νόμος θα στηρίξει τους μουσουλμάνους που συντάσσονται με το κοσμικό κράτος και θα ξεχωρίσει το ισλάμ από τις πιο αρχαϊκές εκδοχές του.

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα των Γυναικών
(Ligue du droit des Femmes)


Οχι στο νόμο

Στο όνομα των δικαιωμάτων των γυναικών, υποστηρίζουν ορισμένοι/νες, πρέπει να αποκλείσουμε την Αλμα και τη Λίλα Λεβί από το λύκειο. Η φεμινιστική οργάνωση Δημόσιες Γυναίκες αρνείται να συνυπογράψει τη στάση αυτή, τόσο στη συγκεκριμένη περίπτωση όσο και σε κάθε άλλη αντίστοιχη «περίπτωση» μαντίλας.

Ο αποκλεισμός κάποιων κοριτσιών από το σχολείο δεν έχει τίποτα το φεμινιστικό. Η, εν πάση περιπτώσει, πρόκειται για έναν φεμινισμό που παραμένει στη διατύπωση θέσεων αρχής («Οχι στη μαντίλα, σύμβολο καταπίεσης») δίχως να νοιάζεται για τα συγκεκριμένα αποτελέσματα των θέσεων αυτών. Μπορεί η τοποθέτηση αυτή να εμφανίζεται σαν καθαρή και ριζοσπαστική, στην πραγματικότητα όμως οδηγεί στο σχολικό θάνατο κάποιων νεαρών κοριτσιών, στην απομόνωσή τους και στην ενδεχόμενη εγκατάλειψή τους στα χέρια των παπάδων και της ανδρικής κυριαρχίας.

Σ' αυτόν το φεμινισμό των «καθαρών χεριών» αντιπαραθέτουμε ένα φεμινισμό της ευθύνης που νοιάζεται για την πραγματικότητα και, κυρίως, για το μέλλον των εμπλεκόμενων μαθητριών. Και πιστεύουμε πως η ιδιότητα της φεμινίστριας μας επιβάλλει να υποστηρίξουμε την παραμονή των μαθητριών στο σχολείο. Ισως και να πρόκειται για συμβιβασμό, είναι ωστόσο ο μοναδικός τρόπος για να βοηθήσουμε τις νεαρές αυτές γυναίκες να παλέψουν κατά της ανδρικής κυριαρχίας, θρησκευτικής ή μη.

Δεν έχει την παραμικρή σημασία αν νιώσουμε καλύτερα διώχνοντας μακριά από το βλέμμα μας ένα από τα πολλά σύμβολα της καταπίεσης. Το μοναδικό μας πιστεύω είναι μια δράση που θα βοηθήσει τις γυναίκες να αισθανθούν ισχυρότερες και καλύτερα εξοπλισμένες για να αντιμετωπίσουν την καταπίεση. Μπορεί η θέα μιας μαντίλας στην τάξη να μας προκαλεί ενόχληση, η απομάκρυνση ωστόσο ενός κοριτσιού από το σχολείο μας ταράζει πολύ περισσότερο. Εξάλλου αρνούμαστε κάθε μορφή πίεσης κατά των γυναικών, είτε πρόκειται για τον πειθαναγκασμό τους να καλύψουν το σώμα τους είτε να το αποκαλύψουν.

Ούτως ή άλλως, αυτό που συνέβη είναι μια σοβαρή στρέβλωση της ιδέας του κοσμικού κράτους όπως αυτή έχει προσδιοριστεί νομικά και ιστορικά: η ιδέα της εκκοσμίκευσης του σχολείου αφορούσε ανέκαθεν τα σχολικά προγράμματα και το εκπαιδευτικό προσωπικό, όχι τους μαθητές. Και εξέφραζε μια επιθυμία ανοίγματος και χειραφέτησης, όχι αποκλεισμού.

Φεμινιστική Ομάδα Δημόσιες Γυναίκες
(Femmes Publiques)


Φανταστικοί κίνδυνοι, πραγματικά θύματα

Δημοσιεύουμε με την άδεια της συγγραφέως το εισαγωγικό μέρος ομιλίας της κοινωνιολόγου Κριστίν Ντελφί, διευθύντριας του φεμινιστικού περιοδικού «Nouvelles Questions Feministes», η οποία παρουσιάστηκε στις 4 Φεβρουαρίου στο Παρίσι σε συγκέντρωση της οργάνωσης «Ενα σχολείο για όλους και όλες». Οπως μας ενημέρωσε η Κριστίν Ντελφί, στις 8 Φεβρουαρίου δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της ευρύτερης αυτής συλλογικότητας μια αμιγώς γυναικεία ομάδα («Φεμινίστριες για την ισότητα»). Οι μισές από τις γυναίκες που συμμετείχαν στη νέα αυτή ομάδα φορούσαν μαντίλα.

Το νομοσχέδιο διχάζει τα κόμματα και την κοινωνία των πολιτών, διχάζει και τις φεμινίστριες. Σε κάθε ομάδα οι υποστηρικτές του νόμου υπερτερούν. Η θέα της μαντίλας τούς είναι ανυπόφορη σε σημείο να μη θέλουν να ανταλλάξουν ούτε κουβέντα με τα κορίτσια που τη φορούν. Οπως δήλωσε ένα μέλος της Επιτροπής Σταζί, η επιτροπή δεν έκρινε χρήσιμο να ακούσει τις ενδιαφερόμενες, γιατί «τα επιχειρήματα των κοριτσιών αυτών δεν τους αγγίζουν». Δεν τους αγγίζουν σε σημείο να μη θέλουν καν να τις ακούσουν. Αυτή είναι δυστυχώς η θέση της πλειονότητας των συμπολιτών μας, την οποία συνόψισε μια φεμινίστρια: η μαντίλα είναι σύμβολο καταπίεσης. Τελεία και παύλα.

Το υπόρρητο συμπέρασμα είναι ότι μόνο χειραγωγoύμενα ή αλλοτριωμένα πρόσωπα είναι δυνατό να υιοθετήσουν ένα σύμβολο καταπίεσης. Σε τι επομένως μπορεί να χρησιμεύσει η συζήτηση με πρόσωπα χειραγωγημένα ή αλλοτριωμένα; Τα πράγματα είναι εξαρχής δεδομένα: ξέρουμε τι σημαίνει αυτό που φοράτε, ξέρουμε καλύτερα από σας αυτό που κάνετε, και τίποτα απ' ό,τι μπορείτε να μας πείτε δεν πρόκειται να κλονίσει τις βεβαιότητές μας που βασίζονται στη θεμελιώδη σιγουριά ότι έχουμε δίκιο, ότι κατέχουμε τη γνώση και την αλήθεια. [...]

Το μόνο που μπορεί κανείς να κάνει για τα πρόσωπα αυτά είναι να επιχειρήσει να τα προστατεύσει από τον τον εαυτό τους και από όσους τα χειραγωγούν, και αν αυτό αποδειχθεί μάταιο, να προστατεύσει τους υπόλοιπους από τη μόλυνση, απομακρύνοντάς τα από τις σχολικές τάξεις. Θα παραβιάσουν λοιπόν το θεμελιώδες δικαίωμα των κοριτσιών αυτών στην εκπαίδευση με το πρόσχημα ότι η παρουσία τους θα μπορούσε ενδεχομένως να απειλήσει το δικαίωμα των υπολοίπων να μη φορέσουν τη μαντίλα. [...]

Οταν υιοθετήσει κανείς την παρανοϊκή αυτή θέση οδηγείται να υποστηρίξει ότι η απομάκρυνση των κοριτσιών αποτελεί πολιτική προτεραιότητα πρώτης γραμμής. Το παραλήρημα αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τον διεστραμμένο συλλογισμό που εμφανίζει την καταπάτηση μιας ελευθερίας σαν υπεράσπιση μιας άλλης, κι ας μην απειλείται προς το παρόν αυτή η δεύτερη ελευθερία, κι ας είναι, για να είμαστε ειλικρινείς, απρόσβλητη. Ο ίδιος συλλογισμός κρύβεται πίσω από την κήρυξη των πολέμων που ονομάστηκαν προληπτικοί και είναι τόσο στη μόδα: η επίθεση επιχειρείται στο όνομα της άμυνας έναντι ενός φανταστικού κινδύνου. Κι εδώ πάλι ο κίνδυνος είναι φανταστικός: όχι μόνο κανείς δεν έχει την πρόθεση να καταστήσει υποχρεωτική τη μαντίλα στη Γαλλία αλλά και κανείς δεν έχει τη δυνατότητα να το επιχειρήσει. Από τη στιγμή όμως που ξεσπά ένας πόλεμος ακολουθεί αναπότρεπτα ο όλεθρος. Στον γαλλικό πόλεμο που ξέσπασε στο όνομα της άμυνας έναντι του «ισλαμικού κινδύνου» -την ύπαρξη του οποίου στη χώρα αυτή ουδείς μπορεί να αποδείξει- η δυναμική της σύγκρουσης θα ενταθεί. Το ίδιο συμβαίνει με κάθε προληπτικό πόλεμο. Ακόμη κι αν ο κίνδυνος αποδειχθεί εντέλει φανταστικός, ο πόλεμος θα είναι πραγματικός και θα έχει θύματα. Τα πρώτα θύματά του θα είναι τα κορίτσια που θα αποκλειστούν από ένα κράτος που αρνείται την υποχρέωσή του για ένα σχολείο που θα δέχεται όλα τα παιδιά. Το δεύτερο θύμα θα είναι η δυνατότητα συμφιλίωσης της υπόλοιπης χώρας με την κοινότητα που κατάγεται από το Μαγκρέμπ (Βόρεια Αφρική), μια κοινότητα τραυματισμένη από διακρίσεις δεκαετιών.


(Ελευθεροτυπία, 22/2/2004)